Istorija
Istorija korišcenja vrnjackih mineralnih voda seže u duboku prošlost, u vreme kada su ove prostore naseljavali keltski Skordisci. Posle rimskog osvajanja Balkana u poslednjim vekovima stare ere i nekoliko vekova nove ere mineralne vode su korišcene za pice i kupanje, o cemu svedoci pronadeni rimski izvor prilikom kaptaže vrnjacke tople mineralne vode 1924. godine i mnoštvo novcica sa likovima rimskih imperatora. Vrlo je verovatno da se u srednjem veku za lekovitost vrnjackih voda znali i novonaseljeni Sloveni. Posle turskog osvajanja Balkana gotovo da nema podataka da su vrnjacke mineralne vode bile u upotrebi, izuzev u nekoliko nepouzdanih legendi koje govore o tome da su krajem svoje vladavine Turci ipak znali za lekovitost vode i da su ih kao takve koristili.
Po oslobadanju od Turaka pocetkom 19. veka knjaz Miloš je najmio saksonskog geologa barona Herdera da ispita mineralne izvore u Srbiji pa je tako ispitana i vrnjacka topla mineralna voda. Postoje pouzdani podaci da su meštani sela Vrnjaca i okoline sredinom 19. veka koristili toplu mineralnu vodu za lecenje; za kupanje i pice koristio ju je i žicki vladika Janja. Ipak istorija moderne banje u Vrnjcima vezuje se za 1868. godinu, kada je kruševacki okružni nacelnik Pavle Mutavdžic sa nekolicinom dobrotvora i videnijih ljudi iz Kruševca, Karavnovca (Kraljeva) i Trstenika formirali Osnovatelno fundatorsko društvo kiselo-vruce vode u Vrnjcima. Iste godine izvršena je kaptaža dva izvora tople mineralne vode i pocelo se sa izgradnjom banjskih objekata, pre svega kupatila. Prva sezona naredne 1869. godine potvrdila je opravdanost osnivanja jednog takvog udruženja i perspektivu nove banje. Posle nekoliko godina stagnacije zbog nedostatka sredstava za izgradnju lecilišta, a pomalo i nebrige države, osamdesetih godina, kada banja u Vrnjcima prelazi u državne ruke, a narocito posle izgradnje vile generala Jovana Belimarkovica, namesnika kralju Aleksandru Obrenovicu, Vrnjacka Banja pocinje da se razvija u moderno lecilište. Godine 1885. pocela je da radi Narodna gostionica Koste Petrovica-Rakice kao pravi ugostiteljski objekat. Preduzimljivi ljudi iz okolnih gradova podižu svoje vile i pansione, ureduje se centralna banjska zona, a sredinom devedesetih godina sacinjen je prvi regulacioni plan Vrnjacke Banje.
Kultura
Kulturni centar Vrnjacke Banje je javna ustanova u oblasti kulture i poseduje bioskopsko-pozorišnu dvoranu, Zamak kulture sa galerijskim i muzejskim prostorom i Amfiteatar sa 1500 sedišta. Kulturni centar je organizator jedne od najznacajnijih kulturnih manifestacija u Srbiji pod nazivom „Vrnjacke kulturne svecanosti", koja traje 100 letnjih dana a cine je vrhunski programi iz oblasti književnosti, pozorišnog, filmskog, televizijskog i muzickog stvaralaštva, likovne delatnosti, izdavaštva i muzeologije
Turizam
Vrnjacka Banja je najvece i najpoznatije banjsko lecilište u Srbiji i tradicionalno vrlo privlacan turisticki centar za odmor i rekreaciju. Banja se nalazi u centralnoj Srbiji, oko 200 km južno od Beograda. Drumskom i železnickom saobracajnicom koja dolinom Zapadne Morave spaja magistralne puteve Balkana, Beograd - Sofija i Beograd - Atina, Vrnjacka Banja je veoma dobro povezana sa svim krajevima Srbije, a dobrim lokalnim putevima sa svojim šumsko – planinskim zaledem koje cini široko podrucije ocuvane prirodne sredine. U ovaj kompleks spadaju visoke planine Kopaonik (2017m), Željin (1785m), zatim Stolovi (1376m) i obližnji pitomi Goc (1216m).Klima je umereno kontinentalna. Uticaj obližnjih planina daje mikro klimi Vrnjacke Banje poseban karakter i cini je veoma prijatnom. Leta su umereno topla sa svežim jutrima i vecerima, a zime su snegovite i bez oštrih mrazeva. Srednja godišnja temperatura je 10,5°C, a srednja letnja 20°C.
Vrnjacka Banja ima veoma dugu lečilišnu tradiciju. Na Vrnjackom toplom mineralnom izvoru u vremenu od II do IV veka Rimljani su izgradili svoje lecilište i oporavilište AQUAE ORCINAE. O tome nam svedoce arheološki nalazi u užem jezgru rimske banje, odnosno bazen za kupanje, rimski izvor tople mineralne vode (Fons Romanus) i mnoštvo kovanog novca koji je iz kultnih motiva ostavljen u lekoviti izvor. Ovde su na lecenje i oporavak mahom dolazili legionari V legije Flaviana i VII legije Klaudiana, kao i romanizovana plemenska aristokratija starosedelaca. Šira oblast Vrnjacke Banje pretstavlja najbogatije i najzanimljivije turisticko podrucije Srbije. To je podrucije gde se na svakom koraku srednji vek susrece sa modernim tokovima.
Na severu je pitoma plodna oranica zapadnog Pomoravlja, a na jugu, preko 100 km duga klisura Ibra koji se hucno probija planinskim klancima prastare Dardanije, današnje Raške, gde je nastala srpska država. Tu su i visoke planine sa poznatim zimskim sportskim centrima, medu kojima se narocito istice Kopaonik. Najzad, ovo je regija sa najznacajnijim spomenicima srpske srednjevekovne kulture, posebno manastirima sa monumentalnim fresko slikarstvom od kojih je neke, kao svetsku kulturnu baštinu, zaštitio UNESKO.
Vrnjačka Banja raspolaže smeštajnim kapacitetima od preko 15.000 ležaja, od kojih se oko 4.500 nalazi u hotelima, pansionima i apartmanskim naseljima, 850 ležaja je u zdravstvenom centru i oko 10.000 u domacoj radinosti (koji nisu svi kategorisani). U Vrnjačkoj Banji se nalaze hoteli visoke kategorije koji u svojim sadržajima imaju pokrivene bazene, kongresne dvorane i sportske sadržaje. Preduzeće Fontana je najveca hotelska organizacija koja raspolaže sa 800 ležaja i u cijem sastavu se nalaze i poznati smeštajni objekti "Fontana", "Zvezda", "Sloboda", Vila "San" i "Beli Izvor" na Goču (trenutno van upotrebe). Okosnicu privrednog života Vrnjacke Banje nesumljivo cini turisticka delatnost, ali su se "zahvoljujuci" njoj, uspešno razvile i neke druge privredne grane.
Eksploatacija mineralnih izvora Vrnjacke Banje pocela je 1970. godine. Popularna voda u staklenim bocama pocela je veoma brzo da osvaja tržište i da pronosi slavu mesta iz kog potice. Mineralna voda "Vrnjci" najbolje asocira na Vrnjacku Banju. Još nekoliko prestižnih firmi iz ovog mesta u poslednjih nekoliko godina izborilo se za slican status koji je godinama imala samo mineralna voda "Vrnjci", a to je da izgovorom samog imena firme pomislite na blagodeti i lekovitost Vrnjacke Banje. Preko cele godine, posebno u mesecima letnje turisticke sezone, Vrnjacka Banja svojim posetiocima nudi izuzetno bogat, sadržajan i raznovrstan kulturno - zabavni program. Brojni sportsko - rekreativni objekti i tereni pružaju vrlo povoljne uslove za rekreaciju i pogodni su za pripreme vrhunskih sportskih ekipa.
